آنچه که باید در رابطه با حسابرسی و ماهیت حسابها بدانید
حسابرسی فرایندی است بسامان به شکل جمع‌آوری و ارزیابی بی‌طرفانهٔ شواهد دربارهٔ ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی برای تعیین میزان انطباق این ادعاها با معیارهای از پیش تعیین‌شده و گزارش نتایج به اشخاص ذی‌نفع («بیانیهٔ مفاهیم بنیادی حسابرسی»)
برخی از عبارات این تعریف نیاز به توضیح بیشتری دارد. عبارت فرایند بسامان بر این نکته دلالت دارد که حسابرسی بر اساس برنامه‌ریزی مناسب انجام میشود. برنامه‌ریزی مناسب شامل جمع‌آوری و ارزیابی بیطرفانه شواهد است. حسابرسان باید با حفظ بیطرفی نسبت به جمع‌آوری و ارزیابی مربوط بودن و اعتبار شواهد بپردازند. اگر چه نوع، میزان و قابلیت اتکای شواهد در کارهای مختلف حسابرسی میتواند متفاوت باشد، اما جمع‌آوری و ارزیابی شواهد، بخش اعظم فعالیت‌های حسابرسان را تشکیل می‌دهد. شواهدی را که حسابرسان جمع‌آوری می‌کنند باید دربارهٔ ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی باشد. در حسابرسی، واژه ادعا معنای ویژه‌ای دارد و به اظهارات ضمنی یا صریح مدیریت اطلاق میشود که در قالب صورتهای مالی، اسناد و مدارک یا سیستم‌ها تجسم می‌یابد. برای مثال، صورتهای مالی اساسی تهیه شده توسط مدیران شامل چند ادعا است. از جمله مبلغی که در ترازنامه در سرفصل اموال، ماشین آلات و تجهیزات نشان داده میشود، بیانگر این است که مدیران ادعا دارند: شرکت بر این دارایی‌ها مالکیت دارد و از این دارایی‌ها در فرایند عادی عملیات تولیدی یا خدماتی خود استفاده می‌کند و این مبلغ، بهای تمام شده تاریخی پس از کسر استهلاک انباشته این دارایی‌ها است.
هدف حسابرسان از مقایسه شواهد جمع‌آوری شده با ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی، تعیین میزان انطباق ادعاهای مزبور با معیارهای از پیش تعیین شده است. اگر چه معیارهای مختلفی برای تعیین میزان انطباق وجود دارد، اما در تنظیم صورتهای مالی اساسی، معمولاً معیار اصلی و مورد قبول، اصول حسابداری یا استانداردهای حسابداری است.
آخرین عبارت مهم، یعنی گزارش نتایج به اشخاص ذی‌نفع، بیانگر نوع گزارشی است که حسابرسان برای اشخاص ذی‌نفع تهیه می‌کنند. اشخاص ذی‌نفع میتواند شامل سهامداران، اعتباردهندگان، کارکنان، تأمین کنندگان مواد و کالا، سازمان‌های دولتی، بورس اوراق بهادار و گروه‌های دیگر باشد.
حسابرس:
حسابرس به فرد یا مؤسسه‌ای گفته میشود که مسئولیت نهایی حسابرسی صورتهای مالی یا ارائه خدمات مرتبط را به عهده دارد. حسابرس باید فردی مستقل از سازمانی باشد که در حال رسیدگی آن است.حسابرس باید در ظاهر و محتوا مستقل از صاحب کار باشد.
انواع حسابرسی:
حسابرسی انواع گوناگون دارد و مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- حسابرسی صورتهای مالی
- حسابرسی رعایتی
- حسابرسی عملیاتی
- حسابرسی قانونی
- حسابرسی داخلی
حسابرسی صورتهای مالی
هر گاه از حسابرسی بدون قید و شرط اضافی یاد شود، منظور همان «حسابرسی صورتهای مالی» یا به اختصار «حسابرسی مالی» است. هدف اصلی این حسابرسی اعتباردهی به صورتهای مالی است. منظور از اعتباردهی، اظهار عقیده یا قضاوت شخص یا اشخاص مستقل و ذی‌صلاح نسبت به مطابقت تمامی جنبه‌های با اهمیت ادعاهای منعکس در صورتهای مالی با معیارهای تعیین شده یعنی اصول حسابداری است. البته چنین اظهار نظر یا قضاوتی باید مبتنی بر شواهد معتبر و کافی باشد.
حسابرسی رعایتی
مقصود از حسابرسی رعایت، تعیین میزان رعایت احکام، سیاست‌ها، پیمان‌ها، قوانین و مقررات دولتی و کنترل‌های داخلی توسط شرکت‌های مورد رسیدگی است. برای مثال، شرکت‌ها می‌توانند تعیین میزان رعایت احکام و سیاست‌های داخلی توسط بخش‌های مختلف سازمان را از حسابرسان خود درخواست نمایند. مثال دیگر، حسابرسی اظهارنامه‌های مالیاتی اشخاص یا شرکت‌ها توسط ممیزان سازمان امور مالیاتی کشور جهت تعیین میزان رعایت قانون مالیات‌ها است.
حسابرسی عملیاتی
تعریف حسابرسی عملیاتی از دیدگاه کمیتهٔ ویژهٔ حسابرسی عملیاتی و مدیریت (وابسته به انجمن حسابداران رسمی آمریکا) البته با اندکی دخل و تصرف به شرح زیر است: حسابرسی عملیاتی عبارت است از بررسی بسامان فعالیت‌های سازمان یا بخش معینی از آن در ارتباط با اهداف تعیین شده. هدف اصلی حسابرسی عملیاتی، ارزیابی رعایتِ «صرفه اقتصادی» هنگام تهیه منابع و ارزیابی «کارایی» عملیات هنگام استفاده از منابع و «اثربخشیِ» عملیات برای نیل به اهداف از قبل تعیین شده، تشخیص فرصت‌های بهبود عملیات و ارائه پیشنهادهای اصلاحی به مدیران سازمان است
ارزیابی صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی سیستم حسابداری کامپیوتری یک شرکت و ارائه پیشنهادهای اصلاحی، نمونه‌ای از حسابرسی عملیاتی است. در این نوع از حسابرسی، معیار مورد استفاده برای ارزیابی ادعاهای مدیریت با معیار مورد نظر در حسابرسی صورتهای مالی متفاوت است. به همین دلیل در مقایسه با حسابرسی صورتهای مالی و حسابرسی رعایت، حسابرسی عملیاتی با مسایل و چالش‌های دیگری نیز مواجه است؛ زیرا در این زمینه حسابرسان باید به شناسایی یا تعریف اهداف و معیارهای قابل اندازه‌گیری بپردازند تا بتوانند به کمک آن اثربخشی و کارایی عملیات را ارزیابی کنند.
حسابرسی قانونی
در سال‌های اخیر، دعوت از حسابرسان برای ارائه خدمات «حسابرسی قانونی» (Forensic Audit) به ویژه هنگام بروز اختلافات مالی، گسترش فزاینده‌ای یافته‌است. حسابرسی قانونی در واقع مشابه خدمت پزشکان در امر «پزشکی قانونی» است. برخی از مواردی که اجرای حسابرسی قانونی میتواند ضرورت یابد به شرح زیر است:
- تقلب‌های تجاری یا کارکنان شرکت‌ها؛
- خسارت‌های تجاری – اقتصادی؛
- اختلاف بین سهامداران یا شرکا.
حسابرسی داخلی
حسابرسی داخلی طبق بیانیهٔ حرفه‌ایی انجمن حسابرسان داخلی بدین صورت تعریف شده‌است: حسابرسی داخلی، واحد ارزیابی مستقلی است که جهت آزمون و ارزیابی فعالیت‌های سازمان در داخل سازمان ایجاد میشود.
انواع حسابرس:
حسابرسان را بر اساس موقعیت شغلی آنان می‌توان به انواع زیر تقسیم کرد:
- حسابرس مستقل،
- حسابرس داخلی،
- حسابرس دولتی.
حسابرس مستقل
حسابرسی مستقل توسط حسابرسانی اجرا میشود که مستقل از سازمانی هستند که ادعاها یا گزارش‌های آن مورد حسابرسی قرار می‌گیرد. حسابرسان مستقل، خدمات حسابرسی خود را در قالب قرارداد ارائه می‌دهند. گر چه حسابرسان مستقل می‌توانند انواع مختلف حسابرسی را که در بخش قبلی ذکر شد، اجرا کنند؛ اما حسابرسی صورتهای مالی، بخش عمدهٔ فعالیت این گروه از حسابرسان را تشکیل می‌دهد.
حسابرس داخلی
حسابرسان داخلی در استخدام سازمان هستند اما باید مستقل از دوایر مورد رسیدگی باشند که از آن به عنوان استقلال سازمانی یاد میشود. به همین دلیل این گروه از حسابرسان در بسیاری از شرکت‌ها به‌طور مستقیم به کمیتهٔ حسابرسی یا هیئت مدیره شرکت گزارش می‌دهند.[۳]
حسابرس دولتی
با توجه به معیار ها و رویه ها و مبانی ( طیف نقدی تا تعهدی) موجود در حسابداری بخش دولتی ( بودجه و ...) حسابرسی موارد صورت می پذیرد.
استانداردهای حسابرسی:
استانداردهای حسابرسی همراه با طبقه‌بندی آنها در سه گروه ۱) استانداردهای عمومی، ۲) استانداردهای عملیات (رسیدگی) و ۳) استانداردهای گزارشگری به شرح زیر هستند:
استانداردهای عمومی
- رسیدگی باید توسط شخص یا اشخاصی اجرا شود که دارای صلاحیت و آموزش فنی کافی به عنوان حسابرس باشند.
- حسابرس یا حسابرسان باید استقلال رأی خود را در تمام موارد مربوط به حسابرسی حفظ کنند.
- در رسیدگی و تهیه گزارش باید مراقبت حرفه‌ای لازم به عمل آید.
استانداردهای عملیات (رسیدگی)
- عملیات حسابرسی باید به میزان کافی برنامه‌ریزی شود و در صورت وجود کارکنان، بر کار آنان به گونه‌ای مناسب نظارت شود.
- برای برنامه‌ریزی حسابرسی و تعیین نوع، زمان و میزان آزمون‌ها باید شناختی کافی از ساختار کنترل داخلی کسب گردد.
- شواهد کافی و مناسب باید از راه بازرسی، مشاهده، پرس و جو و دریافت تأییدیه کسب شود تا مبنایی معقول برای اظهارنظر نسبت به صورتهای مالی مورد رسیدگی باشد.
استانداردهای گزارشگری
- گزارش باید تصریح کند که صورتهای مالی، طبق اصول حسابداری تهیه شده‌است یا خیر.
- گزارش باید شرایطی را مشخص سازد که در آن چنین اصولی در دورهٔ جاری نسبت به دورهٔ قبل، به‌طور یکنواخت رعایت نشده‌است.
- اطلاعات افشا شده در صورتهای مالی به‌طور منطقی کافی تلقی میشود مگر آن که خلاف آن در گزارش بیان شود.
- گزارش باید یا حاوی یک اظهارنظر دربارهٔ صورتهای مالی به‌طور کلی، یا بیانگر این باشد که نظری نمی‌تواند اظهار شود. هنگامی که نظر کلی نتواند اظهار شود، دلایل آن باید بیان گردد. در تمام مواردی که نام حسابرس به نحوی با صورتهای مالی ارتباط می‌یابد، گزارش باید به‌طور صریح بیانگر ویژگی هر گونه رسیدگی حسابرس و میزان مسئولیتی باشد که او بر عهده می‌گیرد.
البته مراجع حرفه‌ای هر کشوری تفسیرهایی بر این استانداردهای ده‌گانه می‌نویسند که به آن بیانیه‌های تفسیری استانداردهای حسابرسی گفته میشود. در کشور ما نیز سازمان حسابرسی طبق قانون تشکیل آن، مسئول تدوین این بیانیه‌ها است.
انواع ماهیت حسابها در حسابرسی:
حسابها نسبت به "ماهیت بدهکاروبستانکار"دارای4حالت میباشد:
حسابهای دائمی
1.ماهیت بدهکار
حسابهای با ماهیت بدهکارشامل حسابهای گروه داریی‌های جاری،داراییهای ثابت،هزینه‌ها و بهای‌تمام‌شده می‌باشند.
2.ماهیت بستانکار
حسابهای با ماهیت بستانکار شامل حسابهای گروه بدهی‌های جاری،بدهی‌های بلندمدت،سرمایه و درآمد می‌باشند.
3.حسابهای با ماهیت دوگانه
می‌توان آنها را در سمت راست معادله حسابداری قرار داد ویا درسمت چپ و مانده آنها درپایان سال میتواند بدهکار یا بستانکار شوند مثل،حساب جاری شرکاء
4.حسابهای فاقد ماهیت
این گروه راجب حسابهایی هستند که جنبه تعهدی دارند و تغییرات در آنها رویداد مالی حساب نمیشوند،مثل،حسابهای انتظامی
حسابهای موقت
- حسابهای موقت یا سود و زیانی، حسابهایی هستند که با پایان یافتن دوره مالی با یک حساب واسطه بسته شده و مانده آنها به دوره مالی بعد انتقال نمی یابد.
حسابهای مربوط به صورت سود و زیان جزء حسابهای موقت هستند، زیرا مانده این حسابها ( درآمد/فروش ، خرید ، هزینه های مستقیم خرید ، برگشت از فروش و تخفیفات ، برگشت از خرید و تخفیفات ، تخفیفات نقدی خرید و فروش و کلیه هزینه ها ) به حساب خلاصه سود و زیان که همان حساب واسطه هست بسته می شوند.
مانده حساب خلاصه سود و زیان ، سود یا زیان ویژه دوره مالی است که به حساب سود و زیان انباشته که یک حساب دائمی است انتقال می یابد. در نتیجه در پایان دوره مالی ، مانده ای از این حسابها وجود ندارد که به دوره مالی بعد منتقل گردد.
حسابهای دائمی یا ترازنامه ای همانطوری که از نامشان پیداست ، دائمی اند. بعبارتی مانده آنها مربوط به یک دوره مالی نبوده و در پایان هر دوره مالی مانده آنها به دوره مالی بعد انتقال می یابد.
حسابهای موجودی نقد و بانک ، حسابهای دریافتنی/پرداختنی ، موجودی مواد و کالا ، پیش دریافتها و پیش پرداختها از این دسته اند.
- حسابهای مخلوط
- این حسابها همانطوری که از نامشان پیداست ، مخلوطی از حسابهای دائمی و موقتی اند. بدین ترتیب در پایان دوره مالی ، با استفاده از تعدیلات، آن قسمت از مانده حساب را که جزء حسابهای موقتی است باید به عنوان درآمد/هزینه دوره شناسایی شود و به خلاصه سود و زیان بسته می شوند و الباقی که جزء حسابهای دائمی است به ترازنامه پایان دوره انتقال می یابد.
پیش پرداختهای هزینه ، پیش دریافتهای درآمد نمونه ای از حسابهای مخلوط هستند.
- تفاوت تراز آزمایشی با ترازنامه
- در تراز آزمایشی مانده تمام حساب ھا “نمایش” داده می شود ، اعم از حساب ھای دائم و موقت که می تواند بسته به نوع کدینگ شرکت در سطح حسابهای کل ، معین و تفضیل تهیه گردد و معمولا هم در پایان هر ماه از سیستم مالی اخذ میگردد ولی در ترازنامه فقط مانده حساب ھای دائمی شرکت آنهم در پایان هر دوره مالی “گزارش” می گردد. بعبارت دیگر ترازنامه گزارشی است که مانده گروه داراییهای شرکت ( موجودی نقد ، حسابهای دریافتنی ، موجودی کالا و…) در سمت راست و مانده بدهی ها و سرمایه شرکت در سمت چپ گزارش میگردد.
- تفاوت بهای تمام شده کالای ساخته شده با بهای تمام شده کالای فروش رفته
بهای تمام شده کالای ساخته شده به نوعی شامل موجودی مواد اولیه ، دستمزد و سربار های ساخت است که در قسمت راست ترازنامه تحت عنوان موجودی کالا با ماهیت دارایی نگهداری می شود. زمانی که محصول به فروش می رسد بهای تمام شده کالای ساخته شده از انبار خارج می شود و به بهای تمام شده کالای فروش رفته تبدیل می گردد که به نوعی در صورت حساب سود و زیان کاهنده حساب درآمد فروش است.
به روایتی بهای تمام شده کالای ساخته شده یک حساب دائمی و بهای تمام شده کالای فروش رفته یک حساب موقت می باشد.
ماهیت حساب فروش در حسابداری
موسسات بازرگانی با فروش کالای خود درآمد کسب می کنند که درآمد حاصله در حساب فروش یا فروش کالا ثبت می شود و حساب فروش حسابی است که معادل قیمت فروش کالاهایی که در طول دوره مالی به طور نقد یا نسیه به فروش می رسند بستانکار می شود. حساب فروش ماهیت بستانکار داشته و با ثبت بستانکار افزاش یافته و با ثبت بدهکار کاهش می یابد.
ماهیت پیش پرداخت در حسابداری
در مواردی ممکن است قبل از اینکه هزینه ای اتفاق بیافتد وجه کل هزینه برای مدتی بعد بطور یکجا پرداخت شود مثل پرداخت اجاره ۶ ماه آینده دفتر یا محل کار و یا پرداخت حق بیمه یکساله ساختمان که در این موارد چون هنوز هزینه ای اتفاق نیافتاده، مبلغ پرداختی را در حسابی تحت عنوان پیش پرداخت ثبت می‌کنیم.
در زمانی که هزینه اتفاق افتاد یعنی مدت آن سپری شد از این حساب خارج و به حساب هزینه سال منظور میشود. بنابراین حساب پیش پرداخت ماهیت بدهکار دارد. توجه داشته باشید که مانده حساب پیش پرداخت جزو داریی های جاری و یک حساب دائمی است.
ماهیت درآمد در حسابداری
درآمد حاصل فروش کالا یا خدمات به مشتریان می باشد که باعث افزایش سرمایه می شود باید بدانیم ماهیت حساب درامد همیشه بستانکار است و با ثبت بستانکار افزایش می یابد .
ماهیت خرید در حسابداری
حساب خرید حسابی است که بهای کالاهای خریداری شده در یک دوره مالی اعم از خرید نقد یا نسیه در آن ثبت می گردد و در واقع با خرید کالا ثبت بدهکار می گردد. حساب خرید یک حساب با ماهیت بدهکار می باشد که با ثبت بدهکار افزایش و با ثبت بستانکار کاهش خواهد یافت.
ماهیت حسابهای دریافتنی
حسابهای دریافتنی نشان دهنده مطالبات واحد تجاری از اشخاص و شرکت ها می باشد. این حساب ممکن است از فروش کالا یا ارائه خدمات، پرداخت مساعده، پرداخت وام یا مواردی از این قبیل ایجاد شود. با توجه به اینکه حسابهای دریافتنی جز داراییهای واحد اقتصادی میباشد و دارایی ها نیز ماهیت بدهکار دارند ماهیت حسابهای دریافتنی هم بدهکار میباشد.